6 Şubat 2023 tarihinde sabah saat 4:17’de Pazarcık (Kahramanmaraş) merkezli, 7.8 Mw büyüklüğünde büyük bir deprem ile uyandık. Artık bu saatten sonra da bir daha da uyuyamaz olduk.
Kahramanmaraş’ın geçmiş yıllardaki deprem tarihini araştırdığımızda, karşımıza iki büyük deprem çıkmaktadır. Bunlardan birincisi; 1114 Maraş Depremi’dir. 29 Kasım 1114 günü sabahın erken saatlerinde 7.4 Mw veya daha büyük olduğu tahmin edilen deprem Maraş’ın tarihi kayıtlarında yerini almaktadır. Maraş, o dönemde içinde büyük bir Hristiyan nüfus barındıran önemli bir kent merkezi konumundaydı. O dönemin kaynaklarına göre deprem vesilesiyle şehrin tamamen göçük altında kaldığı rivayet edilmektedir. Yine o döneme ait kayıtlara göre şehirde yaşayan hiç kimsenin depremden sağ olarak kurtulamadığı ve Maraş'ta yaşayan yaklaşık 40 bin kişinin öldüğü, Maraş şehrinin şehrin kendi halkına mezar olduğu şeklinde rivayetler söz konusudur.
Maraş’ta meydana gelen ikinci büyük deprem ise 1513 Maraş Depremi’dir. 28 Mart 1513 tarihinde, 7.4 Mw büyüklüğünde olduğu öngörülen deprem Maraş'ın 77 km batısında olmuştur. Bahse konu deprem Doğu Anadolu Fay Zonu üzerinde meydana gelmiş ve Dulkadiroğulları Beyliği'nin başkenti olan Elbistan’ı ve yakın civarını yıkıma uğratmıştır.
1513 Yılından 510 yıl sonra, yani 6 Şubat 2023 tarihinde yine Doğu Anadolu Fay Zonu üzerinde 7.8 Mw büyüklüğünde oluşan deprem yüreklerimizi dağladı. Bu deprem Türkiye Cumhuriyeti tarihinde kaydedilmiş en büyük depremler sıralamasında, 1939 Erzincan Depreminden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Hatırlanırsa 1939 Erzincan Depremi Türkiye Cumhuriyeti tarihinin aletsel dönemde kaydedilmiş (7.9 Mw) en büyük depremidir.
6 ŞUBAT 2023 DEPREMLERİNDEN ÖNCEKİ DURUM NEYDİ?
6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinden önce 1114 ve 1513 yıllarında olduğu gibi, ülkemizde depremlerin olmasına sebep olan Afrika ve Arap Levhaları Anadolu Levhasının altında dalıyor ve bu dalma batma sistematiği içerisinde sürekli depremlerin olmasına sebebiyet veriyordu. 1513 Yılında kırılarak stres boşalmasını gerçekleştiren depremden günümüze kadar 510 yıllık sürede, yeniden stres biriktirmesi olmuştu. Nihayetinde 6 Şubat Kahramanmaraş Depremleri meydana gelmiş ve ülkemizi kara bir tablo ise yüz yüze bırakmıştır.
6 Şubat Kahramanmaraş Depremleri sonucunda bugüne kadar alışık olmadığımız tektonik olaylar da yaşandı. Bu tektonik olaylardan birincisi, Narlı Fay segmenti ile Pazarcık Fay segmentinde gerçekleşmiştir. 6 Şubat Kahramanmaraş Pazarcık merkezli deprem aslında, Ölüdeniz Fay Zonunun Narlı segmentinde başlamıştı. Narlı segmentinde başlayan deprem ani bir sıçrama hareketi ile Doğu Anadolu Fay Zonuna kaydı. Böylece Doğu Anadolu Fay Zonu üzerinde 510 yıldır kırılmayan Pazarcık segmenti kırılarak 7.8 Mw büyüklüğünde depremi oluşturdu.
Pazarcık Fayının kırılması ile başlayan hareket, güneybatıdaki Amanos ile kuzeydoğudaki Erkenek Faylarının kırılmasını sağladı. Böylece Pazarcık, Amanos ve Erkenek Faylarından oluşan bir hat kırılmış oldu.
Doğu Anadolu deprem bölgesinde Dünyada örneklerine az rastlanan ikinci bir ilginç olay daha gerçekleşti. Pazarcık segmentinin sabah saat 4:17 de deprem üretmesinden yaklaşık 9 saat sonra kuş uçuşu 90 km daha kuzeydoğuda yer alan Çardak Fayı 7.6 Mw büyüklüğünde deprem ile kırılmaya başladı. 9 Saat ara ile iki büyük deprem Türkiye tarihinde daha önce görülmemişti. Çardak Fayının kırılmaya başlaması ile birlikte daha doğuda yer alan Sürgü ve Doğanşehir Fayları da kırıldı. 6 Şubat günü sabah saat 04:17 de başlayan ve 13:24 de devam eden depremler sonucunda Pazarcık, Amanos, Erkenek, Narlı, Sürgü, Doğanşehir ve Çardak Fayları kırılmış oldu.
Doğu Anadolu Fay Zonu üzerindeki artçı depremler olmaya devam ederken, 20 Şubat 2023 günü saat 20:05 de 6.4 Mw büyüklüğünde Antakya Depremi oldu. Böylece 6 Şubat günü başlayan ve 20 Şubat tarihine kadar devam eden deprem serisinde Pazarcık, Amanos, Erkenek, Narlı Çardak, Sürgü, Doğanşehir ve Antakya Faylarına ait toplam 440 km’lik kısım kırılmış oldu.
KIRILAN FAYLAR STRES TRANSFER EDİYOR
6 Şubat 2023 günü başlayan tektonik kırılmalar, stres transferini de beraberinde getirdi. Pazarcık, Amanos ve Erkenek Faylarının kırılması neticesinde stres transferi daha kuzeydoğudaki Pütürge segmentine doğru yönlendi. Ancak Pütürge segmenti 2020 yılında 6.5 Mw büyüklüğünde kırıldığı için yeniden kırılabilecek enerji bütçesine ulaşamadığından dolayı kırılma gerçekleşemedi. 6 Şubat günü kırılan faylar stres transferini daha güneybatıdaki Antakya Fayına doğru yönlendirdi. Ve 20 Şubat günü Antakya Fayı da kırılmış oldu.
Çardak, Sürgü ve Doğanşehir Faylarının kırılması neticesinde üzerinde hala tartışmaların devam ettiği Malatya Fayının kırılabileceği gündeme geldi. Bazı bilim insanlarının yaptığı çalışmalara göre stres transferinin Malatya Fayına doğru olmadığı belirlenmiş oldu.
Çardak Fayının 6 Şubat günü kırılması neticesinde stres transferi daha batıda yer alan ve Göksün büklümü olarak tanımlanan Savrun Fayının kuzey ucuna kadar geldiği anlaşılmaktadır. Bu bölgede stres yüklemesi Çardak Fayının batı ucu ile Savrun fayının kuzey ucuna doğru olduğu düşünülmektedir. Bundan sonraki bilinmeyen bir süreç içerisinde Savrun Fayına hemen hemen paralel bir şekilde uzanan Toprakkale veya Savrun Faylarında kırılma beklenebilir.
Antakya Fayının 20 Şubat günü kırılması ile birlikte stres transferi Doğu Akdeniz’den itibaren Kıbrıs yayına doğru yönlenmiş olduğu düşünülmektedir. Bundan sonraki süreç içerisinde Doğu Akdeniz-Kıbrıs arasındaki bir bölgede deprem beklenebilir.
2023 DEPREMLER YILI
6 Şubat günü başlayan tektonik hareketlilik birkaç gün sonra bir yılı geride bırakacaktır. Bir yıllık süre içerisinde en büyüğü 7.8 ve 7.6 olan Pazarcık ve Elbistan Depremleri, 6.4 büyüklüğünde Hatay Depremi, 6 ve 6.6 büyüklüğünde iki adet artçı deprem olmak üzere toplam 50 bin civarında deprem meydana gelmiştir. Ülkemizin yıllık ortalama deprem sayısının 22 bin olduğu düşünüldüğünde, 2023 yılı bu sayının iki katından daha fazla deprem olduğu anlaşılmaktadır. Özetle; 2023 Yılı Türkiye tarihi için “2023 Depremler Yılı” diye adlandırılsa yanlışlık olmaz sanırım. Bahse konu 6 -20 Şubat depremlerin olması neticesinde Anadolu Levhası 3-9 m arasında batıya doğru kaymıştır.
6-20 ŞUBAT DEPREMLERİNİ KAYSERİ NASIL HİSSETTİ?
Kayseri’de Pazarcık depremini 5 (V) şiddetinde, Elbistan depremini 6 (VI) şiddetinde hissettik. Şiddet ile büyüklük kavramı birbirinden farklı olduğu için yanlış anlaşılmaya meydan vermemek gerekir. Deprem büyüklüğü şeklinde bir değerlendirme yapılacak olursa Pazarcık depremini Kayseri’de 4.5 Mw, Elbistan depremini ise 5.1 Mw büyüklüğü mertebesinde hissettik.
KAYSERİ’DE İKİZ DEPREM ve DEPREM FIRTINASI YAŞADIK
28 Şubat tarihinde Saracık/Karpuzatan Mevkiinde saat 16:37 de 4.5 büyüklüğünde saat 19:59 da ise 4.0 büyüklüğünde iki deprem yaşadık. Yapılan değerlendirmelere göre aynı günde arka arkaya olan bu depremler ikiz deprem olarak yorumlandı. 7 Mart tarihinde ise 6 dakika içerisinde büyüklükleri birbirine yakın (4.3, 4.4 ve 4.8) olmak üzere üç deprem daha yaşadık. Yapmış olduğumuz yorumlamalara göre birbirine benzer büyüklükte ve arka arkaya gerçekleşen bu depremlerin “deprem fırtınası” olduğu değerlendirilmiştir. Daha önce deprem olmaz diye biline birçok yerde tetiklenmiş bağımsız veya artçı depremler oldu.
TEMEL HATALAR TESPİT EDİLDİ
2023 Kahramanmaraş ve Hatay depremlerinden sonra birçok üniversite, kamu kuruluşu, meslek odası ve özel teşebbüs tarafından deprem zararlarını oluşturan temel hatalar konusunda çalışmalar gerçekleştirildi Deprem zararlarını analiz etme adına binanın oturduğu temel zemini ve yapı kalitesi başta olmak üzere iki ana başlıkta temel hatalar ortaya çıkartıldı.
Temel zemininden kaynaklı olarak; sıvılaşan zeminler, fay hatlarının olduğu alanlar ve dere yataklarının imara açılması gibi üç temel başlık belirlendi. Uzmanların yıkılan binalar üzerinde yapmış olduğu incelemelere göre, binalarda yumuşak kat hatası, taşıyıcı sistem hatası, beton kalitesi hatası, donatı hatası, kısa kolon hatası gibi temel kusurlar ön plana çıkmış oldu.
Doğal olaylar, afete dönüşmesin…
