Hac Hayat Olsun!

Çocukluğumda ilk kez Hicaz terimini ve Hacı sıfatını  dedemle ilgili duymuştum. Annemin babasına  “Hacı Dede” derdik. Zamanla yavaş yavaş hac bizim zihnimizde oluşmaya başlamıştı. Öyle ki, Hac demek hurma demekti, Hac  demek zemzem demekti, Hac demek tespih-takke demekti. Hacca gitmek ise yaşlanan amcaların-ablaların ölmeden gittikleri, adeta ahir ömründe gitmesi gereken gizemli bir yerdi. İlerleyen dönemlerde bizlere camide ve okullarda temel dini bilgileri almaya başladığımızda, Hac ibadetinin İslam’ın temel esaslarından biri olduğu da öğretilmişti.  

Gençlik döneminde Hac ibadeti  zihnimizde şekillenmeye başlamıştı. Mekke, Medine İslam beldeleri, vahyin merkezi, Hz Muhammed’in  mücadele yerleriydi. Adeta peygamberimiz yaşıyor, müşrikler yaşıyor ve mücadele devam ediyordu. Ne var ki hicaz bölgesinin şimdiki varisleri Hac farizasını inanç turizmine çevirmiş, haccın rükünleri dışında bir içerik ve işleve sahip olmaması için ellerinden geleni yapmışlardı. 

Yaşadığımız toplumda hac ve hacılarla ilgili zihnimizde oluşan sakallı, piri fani başında takke, elinde tespih  caminin müdavimlerinden amcalar, üzerinde beyaz tülbenti, elinde tespihi olan teyzeler vardı. Bu fotoğraflarda sonuçta bizim çocukluğumuzu süsleyen, gençlik dönemimize uhrevi bir hava katan öneme sahipti. Onlar hep masumluğun; beyaz takke gibi doğruluğun, beyaz tülbent gibi duruluğun simgeleriydi. 

Ama bu bir müddet başka şeyler duyar olduk. “Ne çıkarsa hacıdan hocadan çıkar.” beylik cümlesi ilk duyduğumuzda anlayamadığımız, algılayamadığımız bir tespitti. Önce iyi niyetlerle yaklaşırken, hacı-hocanın her konuda örnek ve önder olması anlamında düşlerken, bir de baktık ki; o beyaz takke kara, o beyaz tülbentte karalama kampanyasının malzemeleri olmuştu. Avam denilen kesim şartlarına zorlayarak bu vazifeyi ifa ediyor, yaşamında biraz dikkat ve rikkat sahibi oluyordu. Ne yazık ki bunu destekleyen, hac ile dindarlığını taçlandırdığını düşünen ama güvenilir özelliği olmayan tipler vardı. Bunlar zaten sadece haccı değil, diğer ibadetleri de şeklen, madden yapan, ibadetlerin ruhundan uzak tiplerdi. Eşrafta kabul edilen bu insanlar haccı sadece zevahiri kurtarmak, toplumsal baskıları bertaraf etmek ve itibarına itibar katmak için yapıyorlardı. Akademisyen Ejder  Okumuş’un  tespitiyle bu kimseler , gösterişçi dindarlık formatında olanlardı.

Gösterişçi Dindarlık mefhumunu kullanınca, sanal alemin ve sosyal paylaşım sitelerinin revâçta olduğu bir dönemde, haccın hikmetine odaklanmak yerine haccın farizalarını fotoğrafa dönüştürme yarışı da oluştu. Tamam sevenleri haberdar etme, tanıyanları teşvik etme amaçlı paylaşımlar yapılıyor. Ama tadını kaçırmadan, amaçtan sapmadan mahdut paylaşımlar yapılsa muhtemeldir ki helâliyet dairesindedir.

Hac konusunda toplumumuzda, “hacca erken gitme, tutamazsın” anlayışı da sorunlu bir anlayış. Sanki hacdan önce işinde, sosyal, siyasi ve ticari hayatında rahat yaşa. Erkek-kadın ilişkilerinde mahremiyet, yeme içmede de helâliyet mühim değil gibi gizil bir kabul vardı.  Kafana göre takıl yani. Hak-hukuk tanıma. “Helal haram ver  Allah’ım, âsi kulun yer Allah’ım”, de. Sonra da hacca gider, hacda tövbe eder yeni doğmuş bir bebek gibi günahsız gelirsin düşüncesi. Oysa iyi bir Müslüman, güvenilir bir insan olmak için Hacdan önce bizi düzeltecek, ifadeler ve ibadetler vardı: tevhit ve şehadetle zihnimizi, namazla-oruçla  ruhumuzu, sadaka-zekâtla helal rızkı hedeflemeye, kurbanla rabbimize kurbiyete vesileler  aramaya öncelik ve özen göstermek gerekiyordu.

Ve sonrası öğrendik ki, hacca gidenlerin  biletleri aynı  ama niyetleri farklı farklıydı. Kimi ibadet, kimi  ziyaret, kimi  ticaret, kimi seyahat ve kahır ekseriyeti ise yaşı başı geçti hacca gitmiyor demesinler diye mecburiyet. Esasında bunların toplamı olmalı hac. Ama bunlara ruh katacak olan haccın insani, İslami ve evrensel mesajı olmalıydı. Şu an İslam coğrafyasında ve özelde Ortadoğu’da yaşanan süreçte, hac o mekanlarda ümmet için bir ortam ve hacının yaşadığı belde de yeni şeyler için tecrübe olmalıydı. Ne var ki gidenlerin yaş ortalaması, eğitim seviyesi, bilinç durumu buna müsait değil(di). Ha genç gidenler, eğitimli gidenler hac ibadetini nûsük düzeyinde, rûkünler bağlamında ifa etmekte rahatlar, hiç zorlanmıyorlar. Ama yapılan haccın sadece formu, formalitesi oluyor. 

Yine Hacca giden yaşlı ve gençlerin ortak bir tespiti var; hac işi genç işi. Ama burada vurgulanan haccın özü ve ötesi değil, haccın farzlarında-vaciplerinde zorlanmamaları, ilgili mekanları kolayca gezebilmeleri, görevlerini rahat bir şekilde yapabilmeleri. Çünkü gençlerde Arapça, İngilizce bilmeyince sadece birbirlerine tebessüm edebiliyorlar, selamlaşıyorlar. Yani hac işi genç işi değil, genç de olsa yaşlı da olsa önce bilinç işi. Her şeye rağmen hac  ibadetini erken yapmalıyız. Toplumda maalesef yanlış kriterler de var: “Çocuklarımın mürüvvetini görmeden olmaz.” Burada amaç maddi toparlanma, düğün dernek yapmaksa bir yere kadar tamam. Belki bu mazereti olan İslam’daki zengin tanımına girmiyordur. İyi niyetlerle hayatında hedefler belirlemiş onları yapmaya çalışıyor. Ama zengin olanların çocukların evi-evliliği, işi gücü gibi mazeretlere sığınmadan gitmeleri  en doğru hareket olacaktır. 

Yaşanmış bir olaydır-yaşlanmadan ve bilinçli gitmek gerekir- Arafat’tan Müzdelife’ye intikal edip, orada bir müddet vakfe yapılırken yaşlı bir amca görevliye, “Neyi bekliyoruz, burada ne yapıyoruz*” der. Görevli de, “Hacım burası Müzdelife mevki, vakfe yapmamız gerekiyor”, dediğinde,  “Bizi buraya niye getirdiniz,  burası dağ-taş, durmayalım gidelim”, cevabını  verir. Vaziyet vahim. 

Dindarlık, dini-darlık olunca mühim mefhumlar mevhum oluyor. Kurban ibadetinden yanımıza et-ziyafet, hac ibadetinden ziyaret kaldı/kalıyor. Bu eksik, eksiltili ibadet anlayışında ülkemizdeki dindarlık algısı, hac ibadetine bakıştaki kırılganlık; Suudi Arabistan yönetiminin ev sahipliğinde  sakatlık var. Bir kere mevcut yönetim haccı bir inanç turizmi olarak görüyor. Haccın temel felsefesi sadelik yerine Kâbe’ye nazır oteller, marka alış veriş merkezleri inşa ediliyor. Haccı inancın dışında bir varoluş, bir toplanış ve bir duruş olarak algılamayı da sevmiyor/istemiyor. 
Hac vazifesinden yanımıza kalan sadece hacı sıfatı olmamalı. Bu ibadetlerin hepsinin öncesinde ve sonrasında bizim öncelikli sıfatımız İslam ve bizler Müslümanız felsefesi olmalı. Hacca giden insanlara, kendi dışındakilerin ‘Hacı’ diye tavsif etmesi normal. Belki bir iltifat,  belki  ulvi bir paye. Ama hacca giden bazı kimselerin illa ki bana hacı deyin/densin beklentisi yanlış. Haccın amaçlarından biri de insanları eşitlemek değil mi? Esasında bütün bu sözlerim geçenlerde, hacı sıfatıyla ilgili Hayrettin Karaman hocamızın bir açıklamasıydı. Demişti ki: 'Namaz, oruç, istiğfar/tevbe, tasadduk gibi ibadetler de temizleyici, bağışlanma vesilesi ibadetlerdir. Mü'min bütün bu ibadetleri, kesintisiz kulluk bilinci içinde yapmalıdır. Bir mü'mine hacdan önce neler yakışmıyorsa hacdan sonra da onlar yakışmaz'  
Karaman Hoca, ayrıca yıllardır hac ibadeti yapan kimseye 'hacı' denilmesini doğru bulmadığını  belirterek, 'Mü'min 'namazcı, oruçcu, haccı, zekatçı...' değil, mü'mindir, müslümandır. Yapılan ibadetler mü'mine unvan olmaz, olmamalıdır' tespitinde bulunmuştu. 

Hatırlar mısınız bir dönem popüler olmuş, kült olmuş bir roman vardı. Yazarı  Paulo Coelho, kitabın ismi Simyacı. Bu kitapta Santiago isimli delikanlı birçok macera yaşar ve son duraklarından biri de Mısır’dır. Orada bir Müslüman billuriyeci vardır. Bu şahsın bir hayali vardır, Mekke’ye gitmek. Ama bir taraftan da kararsızdır.  Santiago sebebini sorar,  O da : “Beni hayatta tutan Mekke'dir. Hepsi birbirine benzeyen günlere, raflara dizilmiş şu vazolara, iğrenç bir aşevinde öğle-akşam yemek yemeye katlanacak güç veriyor bana. Düşümü gerçekleştirmekten korkuyorum, çünkü o zaman yaşamak için bir sebebim olmayacak”,  der.  

Elbette bizlerde Mısırlı billuriyeci gibi düşünelim demiyorum. Ama diyorum ki, hac hayalimiz hacı sıfatıyla sınırlı kalmasın. Hacdan yanımıza kalan hurmanın tadı, zemzemin türü ve yaşadıklarımızın salt hatırası olmasın. Hac hayat olsun.
Pekala Hacca gitmeyi düşleyenlerden ve gidip dönenlerden beklentimiz ne olsun. İsterseniz üstad Muhammed İkbal söylesin.  İkbal hac sonrası kendisini ziyaret edip, hediye getirenlere soruyor: “Hac’dan bize ne getirdiniz?” Şöyle cevap veriyorlar: “Takke, tespih, başörtü, zemzem, hurma vs.” Fakat İkbal’in beklentisi farklı. Hacılara beklentisini şöyle açıklıyor: “Hz Ebu Bekir’in imanını ve sadakatini, Hz Ömer’in adaletini ve cesaretini, Hz Osman’ın hayâsını ve edebini, Hz Ali’nin ilmini ve irfanını getireniniz yok mu? Ben sizlerden onlardan birinin boyası ile boyanıp gelmenizi beklerdim.”

O halde Hac ibadeti ferde daha çok insaniyet, millete birçok alanda ikbaliyet ve ümmetin vahdeti için uhuvvete vesile olmalı, vasıta kılınmalıdır.

Sözü Ruhi Bağdadi’yle bağlayalım:

“Sanma ey hâce ki senden zer ü sîm isterler,
Yevme lâ yenfeu’da kalb-i selîm isterler..."