Erzurum Taşhan’da (Rüstem Paşa Çarşısı) Sadekâr Sabahattin Beyit’le Oltu taşı üzerine söyleşimize devam ediyoruz.
Bu mesleğe başlamanızın hikayesini sizden dinlemek isteriz.
Babamın bu işi yapıyor olması yani babam hem kuyumcu ustasıydı hem de çok iyi bir saatçi ustasıydı. O tarihlerde yani 1949’da ilk iş yerini Erzurum’da açmış.
Babanız Erzurum’un merkezinden. Başka bir ilçesinden değil.
Evet. Benim dedemin dedesine kadar biliyoruz. Önceki isimleri bilmiyoruz. Oradan beri biz Erzurum’da yaşıyoruz. Büyük dedeler tarımla ziraatle falan uğraşmışlar. Sonra babam bu mesleği tercih etmiş. Dedesi arkadaşının oğlunun yanında çırak olarak başlamış. 1919 doğumlu babam. 45’li yıllarda, ikinci dünya harbi sırasında Adapazarı’nda askerliğini yapmış. 4 yıl orada Uzun Çarşı’da kuyumculuk yapmış. Sonra dönmüş tekrar Erzurum’a. 1949’da da taş mağazalarda ilk iş yerini açmış. Çok iyi bir sanatkârdı. Her şeyi yapabilecek bir yeteneği vardı. Meteoroloji aletleri, bekçi saatleri, kuyumculuk, saat tamiri ki bölgenin en iyi saat tamircisiydi. Saat tamircileri de yapamadıkları işleri babama getirirlerdi, o yapardı. Şehirde şöhretti sanatıyla yani kulak işitme cihazına varıncaya kadar elektronik olmayan ama mekanik olan bütün her şeye hatta o tarihlerde otomobillerin bile saatleri mekanikti. Böyle elektronik beyinli otomobiller falan yoktu. Erzurum dışından buraya böyle özel otomobili olan insanların saatleri falan bozulduğunda kilometre saati, normal saatleri falan onları babama getirirlerdi. Babam onları yapardı. Ben o tarihlerde babama çıraklık ederdim.
Maşallah. On parmağında on marifeti varmış.
Vardı. Yani öylesine bir şöhreti vardı. Ben ona çıraklık ederken bu mesleğe sevdalandım ama o benim çok okumamı istiyordu ve başarılı da bir öğrenciydim. O zamanlar sanat okulu bugünkü gibi fen lisesine öğrenci nasıl sınavla alınıyorsa sanat okullarına sınavla alıyordular. Sanat okulunu kazanamayanlar diğer okullara adrese dayalı bir sistemle kayıt yaptırıyordular. Onlara sınav gerekmiyordu. Ben o zaman motor bölümünü kazanmıştım ama hiç gönlüm yoktu yani. O yüzden biraz devamsızlık ettik.
Niye tercih ettiniz peki motor bölümünü?
Sadece puan itibariyle yukarıdan aşağıya sıralanıyordu. Motor, elektrik falan böyleydi. Öyle yazdım. Yani çok da arzu etmiyordum gitmeyi hatta çalışmamıştım da doğru düzgün. Yine de 97 puanla motor bölümünü kazandım. Fakat gitmek istemedim, gitmedim, devamsızlık ettim, okuldan atıldım derken babamla yüz yüze geldik. Ben okumak istemediğimi zaten daha önce de söylemiştim. Ya beni bir ustanın yanına çırak olarak ver, ben bu mesleği yapmak istiyorum ya da sen öğret diye.
Ne güzel ya!
O da peki, dedi. Bu çarşıda yani taş mağazalarda da dükkanımız vardı.
Aynı mekanda mı?
O çifte minarelerin karşısında, aşağıda altın işi yapılan, altın satan alıp satan ya da imalat yapan bir çarşı var. Oradaydı dükkanımız. Burada da atölye olarak kullandığımız bir dükkanımız vardı. Benim için buraya geldi.
Taşhan’a geldi.
Evet, Taşhan’a geldi. O zaman burada birkaç dükkan var. Şu üst katta 55 dükkan var şu anda aktif. O zaman atölye olarak kullanılan açık 10 dükkan falan vardı. İşte bu sanatı ondan öğrendim. Bir süre birlikte çalıştık. Ben askere gittim, geldim ve o günden beri devam ettiriyorum.
Kaç yıllık ustasınız diyelim?
Başladığımdan bu tarafa bu tarafa bir 50 yıl geçti. 61 yaşımdayım.
Maşaallah, yarım asırlık ustasınız.
Usta inşallah oluruz.
Yarım asırlık nakkaşsınız. Tabii bu arada Taşhan’da olmamız hasebiyle ya da diğer adıyla Rüstem Paşa Çarşısı’nın tarihinden bahseder misiniz?
Rüstem Paşa bilindiği gibi Kanuni Sultan Süleyman’ın damadı. Hırvat Rüstem Paşa diye de geçer tarihte.
Devşirmeyle alınmış.
Saray entrikaları malum. Rüstem Paşa azledilmeden ya da idam edilmeden önce diyeyim, Anadolu’nun birçok yerinde bu tür imalathaneler yapmış. Rüstem Paşa Camisi, Rüstem Paşa Çarşısı, Rüstem Paşa Bedesteni gibi birçok eseri var malum. Azledilen paşaların Osmanlı’da kanun yeri bütün mal varlıklarına el konuluyor. Belki Rüstem Paşa’yı biz bilmiyoruz, niyetini Allah biliyor. Adamcağız hayır yapmak istedi, nasıl olsa gidiciyim gibi düşünerek. Bilemiyorum, yapmış, biz dua ediyoruz.
Gerçi girişteki levhada Rüstem Paşa Bedesteni yazıyor.
Evet, burası İpekyolu üzerinde bir bedesten ya da kervansaray. Nasıl diyelim, o günkü tarih itibariyle gelen ticaret kervanları buradan başka bir yere geçerken ki bunun gibi güzergah üzerinde Osmanlı bir sürü böyle imalathaneler yapmış, buralarda konaklıyorlar. Bu sadece bu kadar değil. Buranın hamamı vardı yıkıktı. O tamamen kayboldu. Şu üst köşede idi, şimdi bahçe var orada. Ben sadece yıkık halini gördüm, birkaç kurna vardı orada. Kurnaları yıkılmış böyle bir kaç tane kurnası kalmıştı.
Sonradan restore edilmedi o zaman.
Çok yıkıktı. Restore edilip ona şekil verilmedi. Çünkü çevrede zaten birkaç tane daha eski hamam var.
Hâlâ şu anda aktif mi?
Aktif hamamlar var. Onun haricinde hayvan barınakları, ahır dediğimiz şeylerin kalıntıları falan da vardı ama biz çok savaş gördük. Burası bile iki kez onarım gördü. Çalışırken iki onarımını ben gördüm ama daha evvelinde savaş sonrasında çekilmiş resimleri var. Şu üst kısım neredeyse o kubbeler, soba bacaları, şömine bacaları vesaire hiçbiri yok, tamamen yıkılmış bir hâldeydi. Resimlerde görülüyor. Yakutiye Belediyesi bulmuştu, onları sonra sergilediler. Erzurum’daki birçok tarihi eserin eski hâlini. Sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü güzel şeyler yaptı. Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlıdır bu çarşı. Güzel de oldu. Şu 15 sene önce falan da yeniden bir onarımdan geçti. Çatılarında kurşunları falan bozuktu, onlar değiştirildi, içeride birtakım tadilatlar yapıldı. Güzel de oldu. Emeği geçenlerden Allah razı olsun.
Allah razı olsun, evet.
Güzel de bir çarşı oldu.
Rüstem Paşa Bedesteni’nde kaç dükkan var?
81 adet dükkan var. Bir tanesi elektronikçi, 80 tanesi aynı işi yapıyor.
Oltu taşı ve takı tasarımı tamamıyla öyle mi?
Oltu taşı tespih ve takı. Bunu yanında sadece Oltu taşı değil diğer yarı değerli taşlardan da yapılıyor, satılıyor. Hepsi imalatçı değil. Ama 80 dükkan var.
5.bölümün sonu
