Şili Cumhuriyeti; Güney Amerika'da, doğuda And Dağları ile batıda Büyük Okyanus arasında ince uzun, şerit şeklinde bir ülkedir. Yüzölçümü 756.096 km² olup, hemen hemen Türkiye’nin büyüklüğüne yakındır. Nüfusu 2022 yılı itibarıyla 16,6 milyondur.
Başkenti ve en büyük şehri Santiago olup, resmî dili İspanyolcadır.
İspanya; 16. yüzyıl ortalarında İnka egemenliğini sonlandırarak bölgeyi ele geçirir ve kolonileştirir. Ancak, Ülkenin güney-orta bölümünde yaşayan Mapuçeleri köleleştirmeyi bir türlü başaramaz ve ülke 1818'de İspanya'dan bağımsızlığını ilan eder. 1960'lı ve 70'li yıllarda sert siyasî kutuplaşma ve kargaşa dönemine girer. 1970 Yılındaki devlet başkanlığı seçimlerini Salvador Allende Gossens kazanır. General Pinochet 11 Eylül 1973 tarihinde Salvador Allende Gossens karşı askeri darbe yapar 17 yıl süreyle iktidarda kalır.
Şili ülkesi Pasifik Ateş Çemberi diye adlandırılan ve dünyanın en büyük deprem ve volkanlarının meydana geldiği Pasifik Okyanusu kıyısının büyük bir kısmını içine alan bir bölgede yer almaktadır. Ateş Çemberi, yaklaşık 40.000 km uzunluğunda ve 500 km genişliğinde ve at nalına benzer şekilde kemer yapısı göstermektedir. Kısaca; Nazca Levhasının Güney Amerika Levhası altına dalması neticesinde depremler ve volkanlar meydana gelmektedir.
Şili’nin Deprem Geçmişi: Şili ülkesi depremsellik açısından çok tehlikeli bir konumdadır. Şili’de tarih boyunca 1570-2016 yılları arasında 7,8 ve 9 Mw büyüklüğünde 114 deprem yaşanmıştır. Bu depremlerden birkaç tanesini özet yapmaya çalışalım.
1835 Concepcion Depremi: 20 Şubat 1835'te Şili’yi vuran bu deprem yaklaşık olarak iki dakika sürmüş ve ilk 6 saniyesinde Concepcion şehrini yerle bir etmiştir. Depremin büyüklüğünün 8.5 Mw olduğu tahmin edilmektedir. Depremin ardından haftalarca artçılar meydana gelmiş ve her biri bir öncekinden daha büyük 3 tsunami olayı gözlemlenmiştir. Kent tamamen harabeye dönmüş, kamu ve özel mülk binaları yerle bir olmuştur. Depremden dolayı 50, tsunamiden dolayı da 53 kişinin öldüğü kaydedilmiştir.
1868 Arica Depremi: 13 Ağustos 1868'de Arica yakınlarında olan depremin büyüklüğü 9.3 Mw olarak değerlendirilmiştir. Hawaii, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda'da da hissedilen deprem, Pasifik Okyanusu'nda bir tsunami meydana getirmiş ve 25 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
1906 Valparaíso Depremi: 16 Ağustos 1906'da, Şili'nin Valparaíso bölgesinde 8.2 Mw büyüklüğünde olan deprem dört dakika sürmüş ve tsunami oluşturmuştur. Depremde 3.882 kişi ölmüş. Amiral Luis Gómez Carreño'nun emirleriyle depremden sonra yağma sırasında yakalanan en az 15 kişi kurşuna dizilmiştir. Depremden birkaç hafta sonra bir İmar Kurulu oluşturulmuş ve Şili Sismoloji Servisi kurulmuştur.
1939 Chillan Depremi: 1939 Yılında 8,3 Mw büyüklüğünde meydana gelen depremde Chillan eyaletinin dörtte biri yerle bir olmuş ve 28 bin insan ölmüştür.
1960 Büyük Şili Depremi: 21 Mayıs 1960 Cumartesi günü büyüklükleri 8,1 ile 8,3 arasında olan büyük bir deprem fırtınası yaşanmış. 22 Mayıs Pazar günü sabah saat 6.33'te ikinci bir deprem dalgası önceki depremde hasar gören binaları yıkmıştır. Aynı gün saat 14.55'te üçüncü bir deprem daha olmuş ve kentler yanmaya başlamıştır. Ancak bu sadece felaketin başlangıcıydı.
22 Mayıs 1960 Pazar günü saat 15:11'de, insanlık tarihinde daha önce hiç görülmeyen büyük bir tektonik kırılma meydana gelmiştir. Depremin büyüklüğü 9,5 Mw olarak ölçülmüş ve 10 dakika sürmüştür. 9,5 Mw büyüklüğündeki depremden sonra 40 adet çok büyük artçı deprem olmuştur. 1960 Şili Depreminin doğrudan kayıplarının yanında 6 binden daha fazla insan da tsunamiden hayatını kaybetmiştir.
İki gün boyunca Şili ülkesinde etkili olan depremlerden sonra Hıristiyanlar artık Mesih’in gelmek üzere olduğunu düşünürken, yerli halk Mapucheler de mitolojilerindeki dev su altı yılanı "Kai Kai"nin öfkelendiğine inanıyor, tanrılarına yakarıyor, ayinler düzenliyor ve iyi toprak yılanı "Treng Treng"e dua ediyorlardı.
Yerliler "Kai Kai"nin öfkesinin dindirilememesi halinde herkesin öleceğini düşünüyor, insanlığı bu korkunç sondan kurtarmak için hayvanlarını kurban ediyorlardı.
Juana Namuncura adındaki Şaman inanışlı bir kadın, topluluktaki bir rüyayı yorumladıktan sonra dünyanın yeniden dengesini sağlamak için insanların ellerindeki en değerli şeyi hediye etmelerini istemişti. Yerliler insanlığı kurtarmak için ellerindeki her şeyi vermeye hazırdı. Şaman kadın, durumun ağırlığını tartarak 6 yaşında bir çocuğun kurban verilmesi gerektiğini söyledi. Böylece 6 yaşındaki José Painecur adındaki annesiz ve babasız bir çocuk kurban edilerek cansız bedeni deniz sularına atılmıştır.
1960 Yılındaki Büyük Şili Depremi’nden 1970 yılına kadar konut üretimi ve şehirleşme konusunda bir dizi yasal düzenlemeler yapılmış, özellikle diktatör General Augusto Pinochet zamanında yasal düzenlemelere uyamayanlar hakkında çok sert tedbirler alınmıştır.
2010 Şili Depremi: 27 Şubat 2010 tarihinde 8,8 Mw büyüklüğünde olmuş ve üç dakika sürmüştür. Bu depremde 723 kişi ölmüştür.
2014 Lquique Depremi: 2 Nisan 2014 tarihinde 8,2 Mw büyüklüğünde gerçekleşen depremde 5 kişi ölmüş ve tsunami uyarısı yapılmıştır.
2015 Lillapel Depremi: 16 Eylül 2015 tarihinde 8,4 Mw büyüklüğünde gerçekleşen deprem beş dakika sürmüş ve depremden sonra 7 büyüklüğünü aşan 6 adet artçı deprem olmuştur. Şili hükümeti bu depremde 15 kişinin öldüğünü, 6 kişinin kaybolduğunu açıkladı.
Başarı Hikayesi Nasıl Geldi? Dünyandaki en büyük depremlerin meydana geldiği Güney Amerika Levhası üzerinde yer alan Şili ülkesi, 18. ve 19. yüzyılda meydana gelen depremlerde binlerce vatandaşını kaybetmiş, bu vesileyle depremlerle yüzleşmiş ve ciddi anlamda dersler çıkarmışlardır.
Şili adına başarı hikâyesinin nasıl geldiği hakkında kısa kısa özet yapmaya gayret edelim.
• 1960 Şili depreminden sonra Şili Sismoloji Servisi kuruldu
• 1960-1970 yılları arası kadar çok sert kuralları olan yasal düzenlemeler yapıldı
• Çok set olan yasal düzenlemeleri diktatör General Augusto Pinochet katıksız uyguladı
• 9 büyüklüğündeki depremlere karşı deprem senaryosu hazırlandı
• Hiçbir zaman imar affı çıkarılmadı
• Her depremden sonra kanunları ve bina yönetmelikleri gözden geçirildi
• Depremden fayda uman yağmacılar kurşuna dizildi
• Yasaları çiğneyenler hakkında çok sert müdahalede bulunuldu
• Dünyanın en katı inşaat yönetmeliği hazırlandı
• Zemin etütlerinin yapılmasını zorunlu kılındı
• Üniversitelerde imar konusunda nitelikli öğrenci yetiştirildi
• Yerinde dönüşüme önem verildi
• Hayatın her kademesinde sık sık eğitim ve düzenli tatbikatlar yapıldı
• Afetlere karşı hazırlıklı toplum kültürü oluşturuldu
• Tsunamiye karşı erken uyarı sistemini geliştirildi
• Binalarda perde duvarların daha çok olmasına önem verildi
• Zayıf kirişler güçlendirildi
• Kent planlamacılar üzerine baskı yapılarak şehirler denizden uzak bölgelere çekildi
• Yeni tahliye yolları yapıldı
• Her yıl çok sayıda kurtarma ve tahliye tatbikatları yapıldı
• Kanun ve yönetmelikleri tavizsiz uygulandı
• Kurtarma ekipleri doğaçlamadan ziyade, profesyonelliğe yönlendirildi
1960 Büyük Şili Depremi, Şili Devleti için bir dönüm noktası olmuş ve deprem gerçeği ile yüzleşmişler. 1960 Yılından sonra meydana gelen 2010 (8,8 Mw), 2014 (8,2 Mw) ve 2015 (8,4 Mw) üç büyük depremde sadece 743 kişinin öldüğü ve 6 kişinin kaybolduğu kayıtlarda yer almaktadır.
Bizim ülkemizde ise sadece 6 Şubat 2023 Depremlerinde toplam 53 537 kişi hayatını kaybetmiştir.
Ülkemizde; 1975, 1998, 2007 ve 2018 yıllarında Deprem Bina Yönetmeliği’nde dört defa güncelleme çalışması yapılmıştır. Şu anda yürürlükte bulunan Deprem Bina Yönetmeliği, deprem zararlarına karşı alınması gerekli tedbirler açısından yeterli gözükmektedir. Ancak; uygulama aşamasına geldiğimiz zaman şartlar birden değişiyor. Yasal mevzuatın arkası dolanarak, bina ve bina türü yapıların deprem dirençli olmaması için bütün olumsuz şartlar bir araya getiriliyor. Binalar yıkıldıktan sonra kimin sorumlu olduğu konusunda tartışmalar yapılıyor. İnsanın can ve mal emniyetini sağlamak açısından daha çok fırın ekmek yememiz gerekiyor. Her bir yasal mevzuatın uygulanması esnasında bin bir türlü sahtekârlık yapılıyor.
1960 Büyük Şili Depremi sonrasında, depremlerin oluşmasını dev su altı yılanı "Kai Kai"nin öfkelendirildiğine inanan, depremin geçmesi için iyi toprak yılanı "Treng Treng"e dua ederek ayinler düzenleyen, "Kai Kai"su altı yılanının öfkesinin dindirilmesi için 6 yaşındaki annesiz ve babasız bir çocuğu kurban eden Şili ülkesi bütün bu hurafeleri bir kenara atarak deprem ile gerçek anlamda yüzleşmiş, imar affı yapmadan “deprem dirençli şehirleri” oluşturmuştur.
Anlaşılan o ki; depremler konusunda alınan kararlara uymak noktasında çok ciddi yaptırımlar gerekiyor. Deprem mevzuatını uygulama noktasında darbeci diktatör General Augusto Pinochet’ten alınacak çok dersler var.
