DİŞ VE ÇENE BOZUKLUKLARI

Ortodonti / Ortodonti Tedavisi

Ortodonti  Nedir?

(Diş ve Çene Bozukluklarının Düzeltilmesi)

Ortodonti, diş hekimliğinin diş ve yüz düzensizliklerinin teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bilim dalıdır.

ORTODONTİST

Ortodontist Kimdir?

 
Ülkemizdeki mevcut eğitim sisteminde  5 yıl süren diş hekimliği eğitiminin ardından, ortodonti ana bilim dalında en az 4 yıl süren doktora veya uzmanlık eğitimini tamamlayan uzman diş hekimlerine verilen unvandır.

Ortodontistler dişler ve çenelerdeki uyumsuzlukların teşhis ve tedavisiyle ilgilenirler.

Sadece bu uzmanlık veya doktora eğitimini başarı ile tamamlamış olan diş hekimleri, ortodontist unvanını kullanabilirler.

Her diş hekimi ortodontist değildir. Ortodontist  diş hareketini kontrol edebilmek için ve gelişimini yönlendirebilmek için gerekli tüm bilgilere sahiptir.

Neden Ortodontik Tedavi?
Çapraşık dişler başta estetik görünüm olmak üzere birçok sorunlara neden olabilmektedir.
Çapraşık dişlerin temizlenmesi daha zordur bu nedenle çürüklere ve diş eti hastalıklarına eğilim artar. Dişler düzgün kapanmadığı zaman, çene ekleminde ve çene hareketlerini sağlayan kaslarda sorunlar oluşabilir.
Dişlerdeki şekil bozuklukları konuşma bozukluklarına ve bazı seslerin düzgün çıkartılamamasına sebep olur. Ortodonti tedavisiyle fonksiyonel ve estetik sorunlar düzeltilir ve kişinin hayat kalitesi artar.
Çeneler arasında (iskeletsel) uyumsuzluk yoksa ortodonti tedavisi her yaşta yapılabilir.

Ortodontik Sorunların Sebepleri Nelerdir?

A-    GENETİK: Ortodontik sorunların büyük çoğunluğu genetik sebeplerle ortaya çıkar. Anne veya babada ortodontik bir sorun varsa bunun çocukta görülme ihtimali yüksektir.

B-    AĞIZDAN NEFES ALMA: Geniz eti, büyük bademcik veya burundan nefes almayı engelleyen (kemik eğriliği) varlığında ağızdan solunum başlar. Ağız solunumunda üst çenenin gelişimi engellenir ve üst çenede darlık ve çapraşıklık oluşur. Bu darlık çene genişletme işlemiyle büyüme çağında ameliyatsız olarak düzeltilebilir.

C-    PARMAK EMME: Bebeklerde emme içgüdüsel bir harekettir. Bu içgüdüsü tam olarak tatmin edilemeyen bebek bu ihtiyacını gidermek için kendine yeni alışkanlıklar edinir. Anne sütü ile beslenen çocuklarda parmak emmeye çok sık rastlanılmaz. Yapılan çalışmalar parmak emme alışkanlığının yaşamın ilk birkaç haftasında açlığa bağlı olarak geliştiğini göstermiştir. Parmak emme alışkanlığına 3 yaşına kadar sadece telkin yoluyla müdahale edilir, 3 yaşından sonra telkinler ve alışkanlık kırıcı apareyler kullanımıyla parmak emme önlenmelidir.

Bu alışkanlığı devam ettiren çocukta emilen parmağa ve sayısına göre etki alanında bulunan alt ve üst dişlerde yer değiştirme ve kapanış bozuklukları görülecektir.

D-    UZUN SÜRELİ YALANCI EMZİK KULLANIMI: Fizyolojik ve anatomik özellikleri uygun bir emziğin 18 aya kadar kullanılması zararlı değildir. Hatta parmak emme alışkanlığının önlenmesi açısından faydalıdır. Ancak yalancı emzikler uzun süre kullanıldıklarında etki alanındaki bölgelere uzun süre anormal etki yapacağı için o bölgelerde düzensizlik ve çeşitli kapanış bozukluklarına neden olmaktadır.

E-    YATIŞ ŞEKLİ: Yatış şekli alt çenenin yatma sırasındaki konumunu belirler, uyurken sürekli aynı tarafa yatıp elini veya yumruğunu yüzü ile yastık arasına koyma alışkanlığı olan kişilerde o tarafta yüz devamlı bir basınç altında bulunacağı için ortodontik problemler çıkabilir.

F-     ERKEN SÜT DİŞİ ÇEKİMLERİ: Süt dişleri çürük vs. sebeple düşme zamanından önce çekiliyorsa yer tutucular uygulanmalıdır. Yer tutucular altındaki daimi diş gelene kadar mevcut çekim boşluğunu koruyup, komşu dişlerin o bölgeye kayıp ortodontik bozukluk oluşturmasını önlerler.

G-   YİRMİ YAŞ DİŞLERİ: Yirmi yaş dişlerinin öndeki dişleri sıkıştırmasına bağlı olarak özellikle alt çenede 20 yaş dişleri çıkmak isterken ön dişleri sıkıştırıp çapraşıklık oluşmasına sebep olurlar.

Ortodontik Tedaviye Başlamadan Önce Neler Yapılmalıdır?
Ortodontik tedavi; ortodonti uzmanı bir diş hekimi tarafından yapılması gereken kişiye özel planlama gerektiren özel bir tedavi şeklidir. Ortodontik tedaviye başlamadan önce, gerekli incelemeleri yapan ortodontist tedavinin genel planını ve uygulancak tedavi yöntemi ve alternatifleri hakkında size ayrıntılı bilgi verecektir.

Ortodontik tedaviye başlamadan önce diğer tüm tedavilerin (dolgu, çekim, diş eti tedavisi vs.) bitmiş olması gerekmektedir, bu süreçte ortodontistiniz çürük risk analizinizi yapıp gerekli koruyucu tedaviler için sizi yönlendirecektir.

Ortodontik Tedavi Sırasında Sizi Neler Bekler?
Ortodontik tedavide en çok dikkat edilmesi gereken nokta ağız hijyeninin sağlanmasıdır. Diş yüzeylerinde braket ve teller yokken diş yüzeyi boş bir duvar gibidir temizlenmesi kolaydır. Ancak duvara bir tablo veya saat asıldığında temizlemek için ya bunların çıkarılması gerekecek ya da çıkartamıyorsak çevresinin dikkatli şekilde iyice temizlenmesi gerekecektir.
Aynı bu örnekte olduğu gibi braket ve tellerimiz dişlerimizin etrafında tutucu alanlar oluşturarak dişlerimizin daha kolay kirlenmesine ve daha zor temizlenmesine neden olur. Diş ve diş etlerinde herhangi bir sorun oluşumunun engellenmesi için braketlerin çevresinin tamamen temizlenmesi gereklidir. Bu amaçla ortodonti hastaları için özel olarak üretilmiş ortodontik diş fırçaları bulunmaktadır. Ortodontistiniz sizi diş fırçalama, diş ipi kullanımı ve ağız bakımıyla ilgili detaylar hakkında bilgilendirilecektir.

Ortodontik Tedavi Sonrasında Neler Yapılır?
Orotodontik tedaviyle dişler düzeltildikten sonra aktif tedavi sona erdirilir. Braketler çıkarıldıktan sonra dişler temizlenir.

Ortodontik tedavi sonucu elde edilen sonucun korunması en az tedavi kadar önemlidir. Dişleri çene kemiğine bağlayan ince lifler diş hareket ettikçe uzayarak dişi eski konumuna geri döndürmeye çalışırlar. Dişlerin eski konumlarına doğru hareket etmesine ortodontide “nüks” denir. Ortodontistiniz nüksü engellemek amacıyla size uygun pekiştirme önlemini mutlaka alacaktır. Bu amaçla sabit ya da hareketli koruyucular yapılır.
Sabit koruyucular, özellikle ön dişlerin iç yüzeylerine, dişleri birbirine sabitleyecek şekilde yapılır. Bu koruyucular dışarıdan görülmeyecek şekilde özel telden üretilmişlerdir, konuşma ve diş fırçalamayı etkilemezler.
Hareketli koruyucular, ince ve şeffaf malzemelerden, dişlerin ölçüsü alınarak yapılır. Şeffaf olan bu koruyucular da dışarıdan bakılınca görünmezler ve istenildiğinde çıkarılabilirler. Bu iki tür koruyucudan hangisinin size uygun olduğuna ortodontistiniz karar verecektir.

Çocuğumu Kaç Yaşında Ortodontik Muayeneye Getirmeliyim?
Çocuğun ilk ortodontik muayenesinin 7–8 yaşlarında, alt ve üst ön dişler sürdükten sonra yapılmasında fayda vardır. Bu dönemde çenelerin gelişimi ve sürecek daimi dişler ile ilgili problemler fark edilebilir. Yapılacak erken bir teşhis ile ileride tedavi edilmesi daha zor olan iskeletsel bozukluklar kolayca tedavi edilebilir, diş çekimini gerektirecek durumlar önlenebilir. Ayrıca tedavi süresi de kısaltılıp tedavi maliyeti düşürülebilir.

Ortodontik Tedavi Ne Kadar Sürer?
Ortodontik tedavi süresi pekçok faktöre bağlıdır. Ancak ortodontik tedavide süreyi etkileyen en önemli faktör, ortodontik sorunun şiddetidir. Ortalama tedavi süresi 18 ay olmakla birlikte, tedavi süresi sorunun şiddetine göre 8-30 ay arasında değişebilmektedir.

Ortodontik Tedavi Süresince Tüketilmemesi Gereken Yiyecekler Var mıdır?
Tedavi süresince asitli içeceklerden ve yapışkan tatlı, karamel gibi yiyeceklerden uzak durmak gerekmektedir. Tedavi boyunca elma, ayva, havuç gibi sert gıdalar ısırark yenmemelidir. Bu tür gıdaları küçük parçalara ayırarak yemek uygundur. Ayrıca yine ısırarak tüketilen sandviç, tost, hamburger türü yiyecekleri de tedavi süresince yememek uygundur. Fındık, ceviz, leblebi gibi kuruyemişlerin ayrıca kiraz, erik, zeytin gibi besin maddelerinin çekirdekleri çıkarılmadan yenilmesinin braket ve tellere zarar verme olasılığı olduğundan uygun değildir.

Ortodontik Tedavi İçin Diş Çekilmesinin Bir Zararı Var mıdır?
Ortodontik tedavi amacı ile diş çekilmesi hastalar tarafından tercih edilmeyen bir durumdur. Diş çekimine karar vermede, alt ve üst çenedeki çapraşıklık miktarı, alt ve üst çenenin büyüme şekli ve hastanın yüz profili gibi kriterler esas alınır. Ortodontik tedavi amacıyla genelikle 1. küçük azı dişleri çekilmektedir. Bunun sebebi, bu dişlerin genellikle çapraşıklık bölgesine yakın olmaları, çenenin her iki tarafında ikişer adet bulunmaları ve çekimlerinin estetik olarak rahatsızlık vermemesidir. Yapılan bilimsel çalışmalarda ortodontik tedavi gören hastaların ortalama % 42`sinde 1 veya daha fazla diş çekimi gerektiği bildirilmiştir. Elde edilen sonucun daha stabil olacağı, başarılı bir ortodontik tedavi için diş çekimi gerekebilir.

Ortodonti Randevuları Hangi Sıklıkta Olmalıdır? Daha Sık Geldiğimde Ortodontik Tedavi Süresi Kısalır mı?
Randevular hastanın durumuna göre düzenlenmektedir. Sabit ortodontik tedavi gören hastalarda 4-6 hafta arasında değişmektedir. Daha sık kontrol gerektiren özel durumlarda ise randevular buna uygun olarak verilir. Seanslara daha sık gelip gitmekle, ağzınızdaki tellerin aşırı gerilmesi ile tedavi süresi kısalmaz. Aksine bu durum dişlerinize zarar verip ve tedaviyi uzatabilir.

Görünmeyen Teller Var mıdır?
Son yıllarda metal braketlere göre daha az dikkat çeken diş renginde porselen braketlerin kullanımı artmıştır. Ayrıca dişlerin dile bakan yüzeylerine yerleştirilen braket sistemleri (lingual braket) geliştirilmiştir. Uygun vakalarda braket ve tel kullanmadan, şeffaf kalıpların kullanımıyla çapraşıklıklar düzeltilir. İki haftada bir değiştirilecek olan hastaya özel bu kalıpları günde yaklaşık 20 saat kullanmak gerekmektedir. Tedavi süresi vakaya göre 2 ile 24 ay arasında değişmektedir.

Tedavi Bittikten Sonra Dişler Tekrar Bozulabilir mi?
Teller çıkarıldıktan sonra dişler eski pozisyonlarına dönmek isterler. Dişleri mevcut pozisyonlarında tutmak için sabit ya da hareketli pekiştirme apareyleri kullanılır. Bu apareyler önerilen sürelerde kullanılmazsa dişler tekrar bozulabilir.

Ortodontik Tedavi Pahalı Bir Tedavi midir?
Ortodontik tedavi fiyatı vakaya göre değişiklik gösterir. Ortodontik tedaviler uzun süreli tedaviler olduğu için, hasta bütçesine uygun ödeme alternatifleri oluşturulabilmektedir. Ayrıca ortodontik tedavinin sağladığı psikolojik ve estetik yararların bir ömür boyu süreceği göz önünde bulundurulduğunda ortodontik tedavinin iyi bir yatırım olduğu da unutulmamalıdır.

Telleri Çıkardıktan Sonra Dişlerimin Üzerinde Leke Kalır mı?
Ortodontik tedavi süresince dişler doğru ve düzenli biçimde fırçalandığında dişler üzerinde leke olmayacaktır. Leke olarak adlandırılan renklenmeler, fırçalamanın yetersiz olduğu durumlarda oluşan çürük başlangıçlarıdır.

Teller Konuşmayı Etkiler mi?
Teller direkt olarak konuşmayı etkilemez. Sadece teller takıldıktan sonraki bir haftalık adaptasyon sürecinde konuşmada hafif değişiklik izlenebilir.

Ortodonti / Ortodonti Tedavi Yöntemleri

Sabit Ortodontik Tedavi
Dişlerin üzerine yapıştırılan “braket” denilen küçük kuvvet aktarıcılarla yapılan tedaviye sabit ortodontik tedavi denir. Adından da anlaşılacağı gibi braketler dişin üzerine ortodontist tarafından yapıştırılarak sabitlenir ve tedavi boyunca hasta tarafından çıkarılamaz. Braketler temel olarak metal ve seramik (porselen) olmak üzere iki gruba ayrılırlar. İki braket türünün de kendine göre avantajları olmakla birlikte her iki braket türü de erişkin ve çocuklarda etkin biçimde kullanılabilir. Braketler dişler üzerine yapıştırıldıkatan sonra “ark teli” ile birbirine bağlanırlar. Nikel ve titanyumun karışımından ileri teknoloji ile üretilen “şekil hafızalı” ark telleri dişleri istenilen şekle doğru getirmeye çalışır. Braketler dişlere uygulandıktan ve teller yerleştirildikten sonra dişler hareket etmeye başlarlar. İlk 72 saat dişlerde sıkışma, baskı, uyuşma, üst üste basamama gibi hisler olacaktır, bu hisler dişlerimizde ilk hareketin habercisidir. Bu dönemde yanaklarda ve dudaklarda küçük tahrişler izlenebilir. Ağız dokuları  kısa zamanda  teller ve braketlere alışacak ve rahatsızlıklarınız ilk hafta sonunda tamamen geçecektir.

Hareketli Apareyler
Akrilik damak kısmıyla ağızda tutunmayı sağlayan tellerden oluşan hasta tarafından takılıp çıkartılabilen apareylerdir. Bu apareyler basit diş hareketlerinin yapılmasında, çocuklarda dar çenelerin genişletilmesinde, bazı vakalarda sabit tedavi öncesinde tedaviye hazırlık veya tedavi sonrasında pekiştirme amacıyla kullanılırlar. Hareketli apareylerin takılma süreleri ortodontistiniz tarafından belirlenecektir.

Fonksiyonel Apareyler
Alt ve üst çenenin birbirine göre bozulan ilişkilerini (iskeletsel problemler) düzeltmek amacıyla ergenlik dönemi öncesinde küçük yaşlarda çoğunlukla hastaların kendilerinin takıp çıkarabildiği özel apareylerdir. Özellikle alt veya üst çenenin geride veya önde olduğu vakalarda sabit ortodontik apareyler ile birlikte kullanılır.

Ortognatik Cerrahi (Ortodonti+Cerrahi)
Ortodontik veya ortopedik tedavi ile düzeltilemeyecek vakalarda ortodontik tedaviye ek olarak cerrahi düzeltmelere başvurulur. Çene ve yüzde oluşan bozukluklar doğuştan olabileceği gibi, kaza ve hastalıklara bağlı olarak sonradan da ortaya çıkabilir. Çenelerin birbirine ve yüze göre uyumsuzluğu, hastalarda hem estetik hem fonksiyonel hem de psikolojik rahatsızlıklara yol açmaktadır. Gelişen teknolojik uygulamalar ve plastik cerrrahi uygulamalar ile bu bozuklukların düzeltilmesi sağlanır.

Ortognatik Cerrahi (Ortodonti+Cerrahi)
Ortodontik veya ortopedik tedavi ile düzeltilemeyecek vakalarda ortodontik tedaviye ek olarak cerrahi düzeltmelere başvurulur. Çene ve yüzde oluşan bozukluklar doğuştan olabileceği gibi, kaza ve hastalıklara bağlı olarak sonradan da ortaya çıkabilir. Çenelerin birbirine ve yüze göre uyumsuzluğu, hastalarda hem estetik hem fonksiyonel hem de psikolojik rahatsızlıklara yol açmaktadır. Gelişen teknolojik uygulamalar ve plastik cerrrahi uygulamalar ile bu bozuklukların düzeltilmesi sağlanır.

Ortodonti / Ortodonti Acil Durumlar

Ortodontik problemlerin birçoğu evde kendiniz tarafından çözülebilir. Sıklıkla karşılaşılan problemleri ve çözümlerini şöyle sıralamak mümkündür

Ağrı
İlk randevunuzda hasta koltuğunuzda oturduğunuz süreç içerisinde canınızı yakacak herhangi bir işlem yapılmayacaktır. Ancak braketler takıldıktan sonra en fazla 1 hafta devam eden hafif ağrılar olabilir.
Ağrının şiddeti ve süresi sizin vücudunuzun tepkisine ve ağrı eşiğinize göre değişir. Bu ağrılar bir aylık kontrollerin yapıldığı gün daha kısa süreli ve daha az olmak üzere tekrarlanabilir. İlk seansta ve sonraki kontrollerde ağrınız olursa ağrıyı geçirmek için  bir ağrı kesici alabilirsiniz. Tuzlu su ile de yapılan ılık gargara da rahatlatıcı olur. Bunun için bir çay bardağına çay kaşığının ucuyla konacak bir miktar tuz yeterli olacaktır.

Braket ya da tüplerin batması:
Braketlerin ya da dişlerinize yapıştırdığımız diğer aparatların yanağınıza, dilinize ya da dudağınıza batması söz konusu olabilir. Bu duruma alışmanız biraz zaman alır. Genellikle ilk haftanın sonunda ağzınızda hiçbir şey yokmuş gibi hissedersiniz.
Bu bir aylık alışma periyodunu daha konforlu geçirmeniz amacıyla doktorunuz tarafından size ortodontik mum denilen sakız benzeri bir madde verilecektir. Bu mumdan elinizle mercimek büyüklüğünde bir parça koparıp, batan bölgeye denk gelen brakete yapıştırın.
Böyle bir uygulama sonucunda braketin köşeli olan kısımları yuvarlaklaşmış olacak ve batma hissi azalmış olacaktır. Ancak bu mumları tedavinin sonuna kadar kullanamazsınız. Dudak ve yanağınızın bu duruma alışması gereklidir. Yanınızda mumun olmadığı durumlarda bir sakız parçasıyla da aynı işlemi yapabilirsiniz.
İğne gibi batan bir yer olduğu takdirde doktorunuzu arayınız.

Kopan band ya da braket:
Eğer kopan braket hala ark teline bağlı durumda ise onu yerinden çıkartmak için çaba sarf etmeyin. Bir sonraki kontrolde doktorunuz eğer gerekli görürse braketi tekrar yapıştırır.

Ark telinin batması:
Ark telinin çıkması ya da uzaması sonucunda yanağa ya da dudağa batması söz konusu olabilir. Ark teli en arkadaki dişin tüpünden çıkmışsa çıkan teli tekrar aynı yere yerleştirmeye çalışın. Teli tekrar aynı yerine takamıyorsanız o zaman temiz bir tırnak makası ile kesin ya da mum yapıştırın.
Bazen ark telini braketlere tutturduğumuz küçük tellerin uçları fırçalama esnasında yön değiştirerek yanağa ya da dudağa batar. Batmayı engellemek için bir kalemin ucundaki silgiyle teli ittirmeniz yeterli olacaktır. Ya da bu bölgeye yine mum koyabilirsiniz.

Dişlerde sallanma
Ortodontik tedavi ile kuvvete maruz kalmış tüm dişlerde tedavinin ilerleyen zamanlarında sallanma görülür. Bu normaldir. Tedavi bittikten sonra bu durum zamanla geçer.

Dr. Dt. Esra EKİZER

(Ortodontist)

Ortodonti Uzmanı