Talas Yaman Dede Camii

Talas'ın şehre nazır orta yamacında, Tablakaya Mahallesi'nde yer alan Yaman Dede Camii'ne Talas Caddesi üzerindeki işaret levhaları kolaylıkla götürmektedir. Caminin yakınına yukarı yoldan araçla gidilebildiği gibi aşağı yoldan parke döşeli tırmanış merdivenleriyle de çıkılabilmektedir.

1839 Tanzimat Fermanıyla beraber, Osmanlı'da yaşayan zımmî halkların, Müslüman tebâ ile aynı haklara sahip olmalarından sonra Kayseri'de de Ermeni ve Rum halkın bastırılan ibadethane ihtiyaçları bir anda ayyuka çıkmış ve Kayseri kent merkezi civarında yaklaşık 39 adet Hristiyan Kilise, Manastır ve şapel'i inşa edilmişti.
Talas'ta bulunan ve harabe konumdaki Panaya (Hagia Panagia) Kilisesi'nin yerine, İstanbul'da bulunan varlıklı Talaslılar ve Talas'lı Rum kadınların katkılarıyla, 1886'da Sultan Abdülhamit döneminde yaptırılmış olan kilise, Rum vatandaşların mübadele yoluyla Talas'ı terk etmesinden sonra 1925 yılında mülkiyetinin devredilmesi ile camiye çevrilerek ibadete açılmıştır. Orijinalinde kilise olan yapı, haçvari plan şemasında inşa edilmiştir. Güney yönündeki duvar yeniden örülerek, sağlı sollu iki adet kısa Grek oyma taş sütunun arasına taştan sade bir mihrap ve sade ahşap bir minber eklenerek yapı camiye çevrilmiştir.

Panaya Kilisesi olarak bilinen yapıya, camiye çevrildikten sonra Cumhuriyet Döneminin zaferi kabilinden ‘Yeni Zafer Camii' adı verilmiştir. Aynı yıl müzeye çevrilen Ayasofya'nın diyeti olarak bir kısım küçük kiliselerin de camiye çevrilmesi kararı alınmıştı. 2006 Yılından sonra yapılan çevre düzenlemesi ile caminin adı, 1888 doğumlu Diyamendi adında Ortadoks bir Rum iken, 14 yaşında Müslüman olan ve Müslümanlığını 54 yaşına kadar gizli tutan ve 1962'de 74 yaşında iken vefat eden Yaman Dede mahlasıyla tasavvufi şiirler yazan Mehmet Kadir Keçeoğlu'nun mahlas adı verildi. ‘Gönül hûn oldu şevkinden boyandım Ya Resulallah' mısrası ile başlayan nat'ı dillere destan manzumelerdendir.

Talas Belediyesi tarafından Yaman Dede adı tanıtılmaya devam etmektedir.
Yaman Dede camii girişindeki Papaz evi olarak bilinen evin aşağısındaki sokakta bulunan küçük dükkanlar Belediye tarafından restore edilerek, cafe tarzı eğlence mekanları ihdas edilmiş. Yani Yaman Dede Camiinin altındaki dükkanlar aynı zamanda gençlerin takıldığı eğlence mekanı.

1925 yılında camiye dönüşen bu yapının, henüz Müslümanlığın ibadî hissiyatını tam olarak içine sindirememişliği söz konusu. Haç planlı yapının bir kısım duvarları örülerek bu özellik yok edilse de, duvarlarındaki resimlerin üzeri beyaz sıva ile kapatılsa da henüz tam olarak cami sıcaklığına kavuşmuş değil. Ümit ederiz yakın zamanda yeniden başlanacak restorasyon çalışmalarında Müslüman ibadethanelerinin sıcaklığı yapıya yansıtılır.

Restorasyon planlaması henüz fiiliyata geçmediği için caminin iç bölümündeki kubbeyi taşıyan ana sütunlarda ve bir kısım duvarlarda yer yer çatlak ve dökülmeler, 2023 Şubat depreminden sonra insanın içini ürpertse de caminin görevli imamı bu çatlak ve dökülmelerin depremden önce var olduğunu, depremde hiçbir yerin zarar görmediğini söylüyor.

Cami, 2006'ya kadar on yıl kadar imamsız ve metruk olarak kalsa da bu tarihten sonra imam atanarak hizmete yeniden açılmış ve günde beş vakit namazla beraber Ramazan ayında teravih de kılınmaktadır.

Görkemli ve şehre nazır heybetli dekoratif bir giriş ve dört devasa geometrik sütunla yükselen iç mimari ile yüksekçe kubbesi U şeklinde cami galerisini kuşatan yüksek mahfil görülmeye değer.

Osman Gerçek