İLK İSLAM/ARAP FİLOZOFU Yusuf Yakup b.İshak el-Kindi 'nin FELSEFE VE AHLAK GÖRÜŞÜ - Mehmet AYMAN

 Yusuf Yakup b.İshak el-Kindi muhtemelen H.ı85/M.796 yılında Kufe de doğdu. 0 sırada babası İshak b.Sabbah Kufe valisi olarak bulunuyordu. Tahsilini o zamanın İslam kültür merkezlerinden olan Basra ve sonrada Bağdat ta yaptı1'ilk çocukluk yıllarını bu tefekkür ortamında geçirdi. Kur'an-ı kerim-i ezberledi. Bütün Müslüman çocuklarına uygulanan müfredatı oluşturan, Arapça,sarf,nahiv,edebiyat,ve temel aritmetiği öğrendi.Daha sonra fıkıh ve o zaman yeni doğmuş olan kelam ilmini tahsil etti!'2'Bütün bunlara ilaveten tıp,felsefe,mantık,hesap geometri, astronomi ve musiki ilimlerini öğrendi'3Bunların neticesi olarak ta kendini bir çok felsefi eserin Arapça ya çevrilmesi ipine adadı.Kindi arkasında yüzden fazla te!lif ve tercüme eser bırakarak tahminen H. 252/M.866 yılı sonlarına doğru vefat etti.

Kindi bilim ve felsefe ile uğraşan ilk Müslüman Arap filozof olması dolayısıyla 'Arapların filozofu' diye anılmıştır. Rivayetler onun İslam'da ki ilk Meşşai (Peripatetik) filozof olduğunu da naklederler

FELSEFE TANIMLARI

'Kindi Eşyanın tariflerine dair bir risalesinde felsefenin çeşitli tanımlarını yapmıştır. Onlardan bir kaçını sıralayalım.

1-Felsefe:'İnsanın gücü nispetinde Allah-u Taalanın fiillerine benzer fiiller yapmasıdır',

2-Felsefe:'Ölmeye çalışmaktır'. Burada ölümden maksat tutkuların şehvetlerin terk edilmesi anlamına gelen ölümdür.

3-Felsefe Sanatların sanatı, hikmetlerin hikmetidir'.

4-Felsefe însanın kendini bilmesidir.4

5-Felsefe :lnsanm gücü nisbetinde tümel ve sonsuz şeylerin varlığını, nasıl ve nice olduklarını ve sebeplerini bilmesidir.'5

'Bu son tanımdan hareketle Kindi her hakikatin sebebi olan Hakk'm bilinmesi anlamında Felsefeyi (flsefe-i ula) de ,felsefenin en yüksek basamağı olarak kabul eder.Çünkü sebebin bilinmesi,neticenin bilinmesinden daha değerli' ve önemlidir.Bir varlığın var edici sebebini bilmek, o varlığı tam olarak bilmek demektir.Bu nedenle Kindi-ye göre en olgun ve en büyük filozof,varlıkların ilk sebebi olan Allah hakkında,sebep hakkındaki, ilme sahip olan filozof tur .'6

İLİMLERİ SINIFLAMASI

'I-İlahiyat: Maddeden tam olarak ayrılan varlıkların ilmi. 2-Fizik: Maddeden ayrılmayan varlıkları,durulur objeleri inceler 3-Matematik: Maddeyle ilgili olmalarına rağmen,ondan ayrılabilen objeleri inceler.Fizik ile metafiziğin arasında yer alır.'7

FELSEFE

1)NAZARI FELSEFE 1-llahiyat 2-Fizik 3-Matematik

2)AMELİ FELSEFE 1-Ahlak2-Siyaset

AHLAK

'Kindi'nin Ahlak a dair en önemli çalışması ve bilindiği kadarıyla İslam dünyasında felsefi mahiyette ilk ahlak kitabı olan 'Risale fi'l hile li def'il ahzan'dır.Bu risale Ahlak m veya genel olarak hayatın bir mutsuzluğu yenme çabası olduğundan hareketle yazılmıştır.Kindi bu eserden başka 'Risale fi hudud'il eşya ' adlı risalesinde de ahlaki konulara yer vermiştir.

Risale Stoa ahlakı özellikleri tanır.Ayrıca hayatın gayesi,üzüntünün sebebi ve mahiyeti,üzüntü ve ölüm korkusunu yenmenin çareleri,gibi konulanda içerin.Eser sonraki filozofları da etkilemiştir.

Kindi'nin bu eserinde sözünü ettiği üzüntü (hüzün)hastalık, yoksulluk, mal kaybı, yakınların ölümü gibi dünyevi kayıp ve zararların doğurduğu acıdır.O bu acılar karşısında insanı dayanıklı olmaya ve onları yenmeye çağırırken hem stoa ahlakını izlemekte hem de İslam'ın bu konudaki öğretisine sadık kalmaktadır.

FELSEFE AHLAK İLİŞKİSİ

Filozoflar felsefeyi 'İnsanın gücü ölçüsünde Allah'ın fiillerine benzer fiiller gerçekleştirmesi'şeklinde tarif etmişlerdir.Bu ifade ile insanın tam erdeme ulaşmasını kasteder.Bu açıklamada ahlak felsefenin amacı olarak gösterilmiştir.

Kindi felsefeyi 'Ölüm çabası' olarakta tarif ederken ahlaki gayesi bakımından açıklamıştır ve bununla tutkularm(pehevat) öldürümmesi kastedilmektedir. Çünkü Kindi'ye göre erdeme ulaşmanın yolu tutkuları öldürmektir. Bu açıkça felsefenin ahlak amaçlı olması ve filozofunda bu amaca yönelmiş bulunması gerçeğini kabul etmektir.

NEFSİN GÜÇLERİ

Kindiye göre insanın şehvet gücü domuz!a,öfke gücü köpeğe,akıl gücü (nefs'i natıkası)da meleğe benzer.Böylece insan bu üç istidittan birinin daha etkin olmasına göre domuz,köpek yada melek tabiatına yaklaşır.

Kindi nefsin akıl gücünü aktif tutan düşünme,iyiyi kötüden ayırma,eşyanın

hakikatlerini tanıma,kapalı bilgi alanlarını araştırma gibi faaliyetleri adet haline getiren kimsenin bir bakıma 'Allah'a benzeme11 seviyesinde 'erdemli bir insan' olacağını belirtir.Çünkü Allah için düşündüğümüz şeyler;hikmet , güç, adalet, hayır, güzellik, gerçeklik gibi gerçek niteliklerdir.İnsana gücü nisbetinde nefsini eğiterek hakim,adil,cömert,hayırlı ve gerçeği güzeli seçen bir varlık düzeyine ulaşabilir,Filozof burada İslam'daki Allah'ın ahlakı ile ahlaklanma ' idealini dile getirir.

AHLAKİ ERDEMLER: (Dört ana fazilet)

Kindi,ahlaki erdemleri kısaca 'İnsana özgü üstün ahlak'biçiminde açıklıyor ve bunları:

a-İnsanın ruhi nitelikleri:Hikmet,Necdet(şecaat)ve iffet.

b-însanın ruhi yapısından kaynaklanan ve dış varlığını kuşatan etkiler ve fiiller olmak üzere ikiye ayırıyor.

a-1-Hikmet:Genel olarak eşya hakkında bilgi edinme gücüne özgü bir erdemdir.

2-Necdet(şecaat):Üstünlük sağlama güdüsünden kaynaklanan erdemdir.Kindi ye göre bu yapılması gerekeni yapmak,ve önlenmesi gerekeni1de önlemek-erdemidir.

3-İffet:Bedenin korunması ve geliştirilmesi için gerekli olan şeyleri sağlama, gereksiz olanlara da ilgisiz kalma erdemidir.

4-İtidal(Adl):Kindi bu temel erdemlerden her birinin fazlalık ve eksiklik şeklindeki iki fenalığın(rezilet)ortası olduğunu belirtmektedir.Şu halde her fazilet bir dengedir, ve her aşırılık bir rezilettir.

Böylece Kindi,nefsin temel güçlerini bir tek erdeme yani'adi'kökünden türetilmiş olan'itidal' e irca etmiş olmaktadır.

Kindi her ne kadar bu temel erdem için'adalet'terimini kullanmamışsa da ,sonraki bütün ahlakçılar bunun için'adalet'terimini kullanmışlardır. Buna karşılık Kindi adaleti ruhun ahlaki yatkınlıkları arasındaki uyum yerine bu yatkınlıklardan kaynaklanan fiil ve hareketlerin pratik değeri olarak düşünmüştür ki bu tamamıyla Aristocu bir yaklaşımdır.Nitekim Kindiye göre fiil ve hareketler bir haksızlık ve zulüm içeriyorsa 'Rezilet' halini almış olur.8 Kindi burada 'İnsana özgü gerçefe erdemleri nefsin üstün nitelikleri yada melekeleri ve bu yeteneklerin ahlaki durumuna göre dışa yansıyan adaletli davranışlar olmak üzere iki şekilde açıklıyor.